Bingöl Adı

    Ülkemizin doğusunda bir kentimizin adı. Siirt’in Eruh ve Sivas’ın merkez ilçelerine bağlı birer köy de Bingöl adını taşımaktadır. Bu arada, Erzurum’un güneyindeki dağlara Bingöl Dağları denmektedir. Moğollar, XIII. yüzyılda Küçük Asya’ya yaptıkları saldırılarda, önceleri Gürcistan sınırına yakın olan bugünkü Çıldır ilçesi yöresinde bulunan bir yaylaya ve oradaki dağlara Minğ-Köl adını vermişlerdi. Sonraları, bugünkü Bingöl ile Erzurum arasındaki suyu bol yaylaları kapsayan bölgeye de Minğ-Köl (Min-Köl) dediler. Moğolca Minğ-Köl adı bugünkü Türkçe ile Bingöl demektir. Bingöl kenti önceleri Çapakçur adını taşıyordu. Oysa, Eski Zazalar ve Kürtler genellikle Çapakçur’u da içine alan bu yöreye Çewlik diyorlardı. Çewlig/çevlik sözleri genelde ‘ırmak kenarlarındaki yerler, yeşillikler ve pirinç’ karşılığında kullanılmaktadır. Pirinç, ırmak kenarlarındaki sulak yerlerde yetiştiğinden çevlik/çewlig adını almış olmalıdır. Bingöl’ün içinde geçen Çapakçur Deresi ile diğer irili ufaklı dereler ve çevresindeki yeşillik alanlar nedeniyle Çevlik/Çewlig/Çewlik biçimlerinde adlandırıldığı kanısındayım. Önceleri bu yöre Çewlik olarak biliniyorken, vadinin içindeki eski Bingöl’ün yeri olan Çapakçur da 1922’de ilçe yapılan bu yerleşim yerinin adı olarak yaygınlaştı. 1936’da il merkezi olan bu kasaba 1945 yılına dek bu adı taşıyageldi. Sonraları Bingöl Yaylaları’nın adından ötürü Çapakçur kasabasına Bingöl adı uygun görüldü. Bu bakımdan, 1945 yılında Çapakçur’un adı Bingöl olarak değiştirildi. Bu adlandırmada, Moğolların Çıldır Gölü ve çevresindeki irili ufaklı göllere istinaden daha önceleri verdikleri Minğ-Köl/Min-Köl adının ve aynı kök ifadeye dayalı olarak Erzurum’un dağlık güney kesimi için verilen Bingöl Dağları adının belirleyici olduğu anlaşılmaktadır. Bingöl Dağları ilk ve orta çağlarda Abos/Abus Mons (Abos/Abus Dağları) adını taşıyordu. Eski Ermeni kaynaklarında buraya Srmanç adı verilmiştir. Öte yandan, 1626 yılına ait John Speed tarafından hazırlanan bir haritada bugünkü Bingöl yöresi yakınlarına lokalize edilebilecek olan “Binguil” (Bingöl) adıyla karşılaştım. Bingöl adı, yöredeki çok sayıda göl ile ilişkilendirilmektedir. Osmanlılar döneminde varlığı bilinen Zırnık Gölü, Muhannis Gölü, Aynel Hayat Gölü, Manarmik Gölü, Harem Gölü, Kerkis Gölü, Şor Gölü, Sebbaş Gölü, Hatun Gölü, Cebbar Gölü, Mevadin Gölü, Rolniri Gölü, ve Bel’am Gölü bu yöredeki başlıca göllerdendir.

Bilal  Aksoy            

14 Nisan 1992/Ankara