Hacıköy

    Küçük Asya’da yaklaşık dört yüz köyün adı hacı sözcüğüyle başlamaktadır. Hacı son ekli köyleri de bunlara eklersek sayının oldukça fazla olduğu görülecektir. Çanakkale, Ankara, Bilecik, Edirne, Erzincan, Giresun, Kastamonu, Sakarya, Sinop, Trabzon, Ordu, Tekirdağ, Van ve Gaziantep illerine bağlı Hacıköy adlı yerleşim yerleri bilinmektedir.  Ayrıca; Hacılar, Hacılı adlarını taşıyan köylerin dışında şahıs adlarının önüne gelen Hacıaliler, Hacıveliler gibi köy adlarının yoğunluğu dikkati çekmektedir. Çok eski yerleşim yerleri arasında Hacıyan, Hacısor, Hacıağaç, Hacıcesur gibi köy adlarıyla da karşılaş maktayız. Hacı, sosyo-dinsel bir ünvandır. Hacca giden kimse ya da hacca gitmeden kendi kutsal bildiği yerleri tavaf eden kimseleri de içine aldığı belirlenen bu sözcüğün İbraniceye dayandığı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda, Tevrat’ın en eski kısımlarından biri olan Huruc kitabında: “Beni tebcil için, yılda üç defa hag âyîni icrâ edeceksiniz.”(XXXIII,14) denmektedir. İbranice hag sözcüğü, Eski Yahudilerce kutlanan “Çadır Bayramı” için de kullanılmıştır. Sami Dillerin bir kısmında  h-c kök unsurunun ‘ziyaret etmek’ karşılığı bulunurken,  İbranice hag sözcüğü, ‘tavaf etmek’  ya da ‘kutsal ziyaret’ karşılığında dile getirilmiştir ve bu sözcük Arapçaya intikal ederek hac biçimini almıştır. İbranicede g harfi ile başlayan ve biten sözcükler Arapçada c harfine dönüştürülerek telaffuz edilmişlerdir. Bu duruma ilişkin birçok örneklemeler yapılabilir. Bununla birlikte, bana öyle geliyor ki, hag>hac sözleri tarihin daha eski devirlerinde dağı, taşı ifade etmiştir. İnsanoğlunun dağlara, yüksek zirvelere, kayalıklara kutsiyet atfettiği çağlarda bu dağların ziyaret edilerek saygı ifade edilmesi hag>hac sözlerinin yaygınlaşmasına yol açtığı görüşündeyim. Eski Yunanca hagia/hagios (kutsal) sözcüğünün de İbranice hag ile bağlantılı olduğu sonucuna varıyorum. Batı Dillerinde Hagi, Arapça Hacı şekline bürünmüştür. Eski Yunancadaki hagia ifadesi aya olarak okunmuştur. Bu bağlamda, Aya Sofya, Aya İrini, Aya Stefanos vbg. adlardaki aya sözcüğü ‘kutsal’ demektir ve Eski Yunanca hagia sözcüğünün okunuşudur. Hagia kelimesindeki kök unsur hag’dır. Bunun Arapça okunuşu g/c değişimine istinaden hac’dır. Anadolu’da birçok Hacıköy adını taşıyan yerleşim yerleri bulunmaktadır. Bunların en az bir kısmının Antik Çağda kutsal yer oluşları nedeniyle ifade edildikleri kanısındayım.

Bilal  Aksoy             

 6 Şubat 2003/İzmir