“Ege” Adının Kökenine Dair

Bilal Aksoy  

21 Temmuz 2021

    Bugünkü Ege Denizi’nin adı Strabon (İÖ.64-İS. 24) tarafından Aigaion Pelegos olarak ifade edilmiştir. Bu adlandırma Hellencede ‘Aiga Denizi’ demektir. Açıktır ki, Aiga sözü Ege biçimine dönüşmüştür. Van Windekens’in kanısınca aiga ‘meşe’ karşılığındadır. Eski Hellencede aigeiros sözü ‘karakavak ağacı’nı ifade etmektedir. Bir olasılığa göre de bu söz Hellenceye Pelasgos Dilinden geçmiştir. Eski Slavca eiks, Eski Anglosaksonca Ac, Çağdaş İngilizcede Oak, Çağdaş Almanca Eiche sözleri ‘meşe’ demektir. Bu kökenden kaynaklanan birçok yer adı bulunmaktadır. Söz gelimi, Adana’nın Yumurtalık ilçesinin İlk Çağdaki adı Aigai idi. İlk Çağ yazarları Plinius, Strabon ve Pausanias buradan söz etmektedirler. Bu bağlamda, Yunanistan’da ve Makedonya’da Aigai adlı kentler yer almaktadır. Günümüzde de Ege adalarının bir kısmında rastlanan meşe ağaçları nedeniyle böyle bir bağlantı varsayılmaktadır.

     Oysa Ege adının ‘meşe’ karşılığında kullanıldığı tezi bir varsayımdan öteye gitmemektedir. Bununla birlikte, Eski Yunanda Aigaion, deniz Tanrısı Poseidon’un oğlu idi. Bu bağlamda, kıyı ya da ada kentlerinin birçoğu aiga, aige, aigi gibi ön ekler taşımaktadır. Yunan mitolojisinde ırmak tanrısı Asopos’un kızı Aigina ve toprak ana ise Aiga idi. Su perisi Aigina’nın oğlu Aiakos idi. Eski Anadolu’da Karadeniz’e dökülen Aiginetes adlı bir akarsuyun varlığı bilinmektedir. Eski Yunancadan Çağdaş Yunancaya intikal eden aigialos sözcüğü ‘deniz kıyısı, sahil, kumsal’ karşılıklarında telaffuz edilmiştir. Kısaca aigia’nın zamanla İon olmayan halkların dilinde Ege şekline dönüştüğü kanısındayım.  Bu bağlamda, Tarsus’un Egemen köyünün yeni adı Çayboynu’dur. Bu köyün Çayboynu adı bir akarsunun yanı başında oluşu belirtmektedir. Giresun’un Görele ilçesine bağlı Egeköy’ün adı değiştirilerek Taşdikmen denilmiştir. Egeköy’ün Deregözü Mahallesi vardır.  Bu örnekler de Ege adının ‘kenar, sahil’ karşılığında kullanılmış olabileceğini belirlemektedir. Öte yanda, Ege adını Aigos (keçi) sözüyle ilişkilendirenler bulunmaktadır. Ege Adaları’nın bir kısmında keçilerin bulunuşuna dayanılarak bu yönde bir bağlantı söz konusu ediliyor.

   Ege adının sulara gömülmüş kara parçası karşılığındaki aegeis ya da egeid sözlerinden kaynaklandığı sanılmaktadır. Bunun bir kanıtı olarak, yukarıda da belirttiğim gibi, kıyı ya da kıyı yakınlarındaki ve adalardaki kentler çoğunlukla aiga, aige, aigi ön ekli adlarla anılmaktadır. Üçüncü zaman döneminde Ege Denizi henüz oluşmamıştı. Dördüncü zamanın sonunda birtakım yükselmeler ve çökmelerle birlikte suların baskın duruma geçişi sonucu Ege Denizi oluşmuştur. Bu doğal oluşumun bir göstergesi olarak adı geçen denizde birçok irili ufaklı ada bulunmaktadır. Bu bağlamda, sadece Yunanistan’a ait Ege Denizi’nde 3049 adanın varlığı bilinmektedir. Ege adı kimi kentlerimizde mahalle adı olarak da kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra, Giresun’un Görele ilçesine bağlı Egeköy’ün adı Taşdikmen olarak değiştirilmiştir. Bununla da kalınmamış, İçel’in Tarsus ilçesine bağlı Egemen köyünün adı, Çayboynu olarak değiştirilmiştir. “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” sözünde Yunanca hegamonia’dan kaynaklanan egemen sözü kullanıyor da yer adı olarak kalmasına neden rıza gösterilmemiş.

     Tüm bu varsayımlara rağmen Ege adının Eski Yunanca aigialós (=deniz kıyısı, kıyı, sahil) sözüyle bağlantısı göz ardı edilmemelidir. ‘Kıyı’ veya ‘sahil’ karşılığında Yeni Yunancada hem gialós hem de aigialós sözleri kullanılıyor. Rumcada giáli şekli görülüyor. Eski Yunanca aigialós kelimesinin aigia kısmından Ege adının türetilmiş olduğu kanısındayım. Yunanca Ege adına Çince han sözü de eklenerek Egehan şahıs adı olarak kullanılmaktadır. Eski Hellen boyları ‘su’ karşılığında ogen, agen, aagen sözlerini kullanmışlar. Bu açıdan ogeanus (=büyük deniz) sözü Okeanós’a yol açmıştır. Latince aqua (=su) kelimesi de aynı kökten kaynaklanmıştır. Kürtçede ‘sıvı ağırlık ölçüsü’  karşılığında aqi sözcüğü telaffuz ediliyor. Bu söz de tarihsel açıdan aynı kökene istinat etmiş olmalıdır.