Beytepe’nin Eski Adı

Lodumu Adının Kökeni

 Bilal Aksoy

12 Mayıs 2024

    Beytepe günümüzde Ankara’nın Çankaya ilçesine bağlı bir mahalle adıdır. Önceleri Beytepe köyü olarak biliniyordu. 1960’lı yılların başlarına değin Lodumu adını taşımıştır. Bu tarihten itibaren Beytepe adıyla değiştirilmiştir. Lodumu (Beytepe köyü) 1250 metre rakımlı yüksek bir tepenin yamacında kuruludur. Bu yerleşim yeri adının sehven Lodumlu olarak da ifade edildiği görülüyor. Oysa köyün gerçek adı Lodumu’dur. 1960’lı yılların başlarına dek burada doğanların nüfus kimliklerinde doğum yeri Lodumu olarak yazılmıştır. Son yıllarda bir kısım kurumlarca Lodumlu şeklinde adlandırmanın yaygınlaştığı görülüyor. Bu adlandırma yanlıştır. Dâhiliye Vekâletinin 1933 yılında yayımladığı “Köylerimiz” adlı kitapta Ankara’ya bağlı Lodumu adıyla bir köy olarak aktarılmaktadır. İçişleri Bakanlığının 1946 yılında yayımladığı “Türkiye’de Meskûn Yerler Kılavuzu” adlı kitabın ikinci cildinin 792. sayfasında Ankara’nın Çankaya ilçesine bağlı Lodumu muhtarlığı bilgisine yer verilmektedir. 1928 yılında Dâhiliye Vekâletince yayımlanan “Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları” adlı kitapta Ankara merkeze bağlı Arap harfleriyle Lodumu köy adı da yer almaktadır. Bu adın karşılığında Latince harflerle sehven Lodevmi yazılmıştır. Aşağıda tekrar değineceğim üzere 1530 tarihli Osmanlı tapu kayıtlarında bu yerleşim yeri Lodumu şekliyle belirtilmiştir.

     Lodumu İlk Çağdan kalma bir yerleşim yeridir ve adı o devirden kalmadır. Burada İlk Çağdan kalma blok taşlar ve benzer kalıntılar bulunmuştur. Hacettepe kampüsüne giden yol kenarında Beytepe höyüğü bulunuyor. Ancak söz konusu höyük yol yapım çalışmaları ve diğer sebeplerle büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Yerel halkın anlatımlarına göre, Hristiyan inancına mensup kimselerin mezar kalıntıları da bulunmuştur. Ancak bugün itibariyle Beytepe köyüne yaptığım gezi sonucunda bu mezar kalıntılarıyla karşılaşmadım. Lodumu’da Paleolitik döneme ilişkin kalıntıların bir kısmı kırık dökük de olsa günümüze dek intikal etmiştir.

     Lodumu adındaki lod sözcüğü Eski Anadolu Dillerinde ‘tepe, tümsek, yığın’ karşılığındadır. Bu yer adındaki -umu ifadesinin aynı dillerdeki -uma/-umna (=halkı, ahalisi) sözcüğüyle bağlantılı olması mümkündür. Lod sözcüğü Ermenicede ‘tepe, tümsek’, Kürtçede ‘yığın, yükselti’ olarak biliniyor. Bu bağlamda Lodumu adının ‘tepe halkı’ karşılığında ifade edilmiş olması olasıdır. Bununla birlikte Farsçada bilinen lad (=duvar, yükselti) sözcüğü de lod ile aynı kökten olmalıdır. Orta Çağın Batı dillerinde ‘çok, çokluk’ karşılığında bilinen hlot veya hlutr sözcükleriyle ilişkisi açık değildir.

   1530 yılına ilişkin Osmanlı tapu kayıtlarında Ankara kazasına bağlı Lodumu adı kayıtlıdır. Aynı kayıtlara göre Lodumu’nun batısında İncik mezrası belirtilmiştir ki, söz konusu mezra bugünkü İncek’tir. İncik (>İncek) adındaki in sözcüğü Türkçedeki in (=mağara) sözcüğüdür ve bu sözcüğe küçültme eki olan -ik son eki eklenerek ‘mağaracık, küçük mağara’ karşılığında ifade edilmiştir. Günümüzde İncek yakınlarında Tulumtaş mağarası halka açık bulunmaktadır. Aslında -ik veya -ig son ekleri Anadolu’nun bilhassa Doğu’sunda bulunan Ermenice yer adlarında da yaygındır ve bu son ekler küçük yerleşim yeri olmayı ifade etmektedir. Osmanlı döneminde İncik (>İncek) köyüne sürgün edilen Kürt oymağının iskân edildiği ve bu oymağın burada egemen olduğu İncek ve çevresindeki bir kısım kadim ahali tarafından ön sürülmektedir. Alacaatlı yakınlarındaki Dodurga köyü Türkmen Dodurga boyunun adına dayanmaktadır.

     Kırım Harbinin (1853-1856) sonrasında ve Osmanlı-Rus Harbi’nin (1877-1878) ardında Lodumu (Beytepe) ve çevresine Balkanlardan Boşnaklar başta olmak üzere bir kısım topluluklar getirilerek iskân edilmiştir. Bu yerleşim yeri Artvin ve diğer bir kısım illerden cumhuriyet döneminde göçler almıştır. Beytepe’nin uzun yıllar muhtarlığını icra edenler Artvinlidir. Lodumu yakınlarındaki Sortak köyüne (bugünkü Fevziye) Mostar, Hersek, Zenitsa, Stolaç ve Dobra’dan gelen nüfus yerleştirilmiştir.