Bağlum Adının Etimolojisi
Ankara’nın Keçiören ilçesine bağlı bir belde. Bu yerleşim yerinin önceki adı Baglum idi. Bizans dönemine ilişkin bir haritada Ankara yakınlarındaki Bağlum beldesinin adı Baghlun (Bağlun) olarak geçmektedir. Bazı eski kaynaklarda ise bu yer adı Bagrum şeklinde yer almaktadır. Bugünkü Bağlum’un yakınlarındaki bir kısım köy adlarından Ermenice ve Rumca olanlar da bulunuyordu. Soğuk ve serin havasına rağmen bu yer adının Ermenice bağ (soğuk) sözüyle ilişkili olduğunu sanmıyorum. Topoğrafik yapısına bakıldığında tıpkı bir avlu görünümündedir. Hayvancılığın olduğu ve kesimlerin yapıldığı bir yer oluşu nedeniyle Ermenice bak/bag (avlu) sözüyle bir bağlantının olması olası görülebilir. Bu nedenle, buraya Bagrum (Rum avlusu) denmiş olabileceğini de uzak bir olasılık düzeyinde görmekteyim. Çünkü, buradaki adın Baglum şeklinde olduğu kanısındayım. İngiliz jeolog ve gezgin William John Hamilton (1805-1867), Ankara’ya yaptığı seyahate ilişkin verdiği bilgilere göre; Ankara’da takriben 6000 Müslüman, 4000 Katolik Ermeni, 300 Ortodoks Ermeni, 300 Rum ve 150 de Yahudi meskeni varmış. Ankara’nın nüfusunun o vakitler 60.000 olduğunu aktaran Hamilton, Ön Asya’ya yaptığı bu geziyi 1835-1837 yılları arasında gerçekleştirmiştir. Yine bu dönemde 1828 yılında İstanbul’da yaşamaktayken Ankara’ya yerleşen 6000 kişiden oluşan bir Katolik Ermeni kitlesinin Ankara’ya yerleştiği dile getirilmektedir. Bu yeni gelenlerin Ankara kentinin ticaret burjuvazisini oluşturduğu söylenmektedir. Ankara Ermenilerinin kısmen Dikmen dolaylarındaki varlığından çok Keçiören ve çevresinde oldukça yoğunlaştığı bir kısım kaynaklarca aktarılmaktadır. Bu yönüyle bakılınca Baglum adındaki bag unsurunun Ermenice bag (avlu) sözcüğüyle bağlantılı olabileceğini düşündürmektedir. Bu bağlamda, Keçiören adının da bu semtte yerleşik olan Ermeni asıllı keçe ustalarının keçe örme faaliyetlerine istinaden ifade edildiği iddialar arasındadır. Bununla birlikte, Sivrihisar yakınlarında Bagrum adlı bir İlk Çağ kenti bulunmaktadır. Bu yer adındaki bag sözünün ‘Tanrı’ karşılığında bilinen Pehlevice Bag, Eski Farsça Baga ile ilişkili olması mümkündür. Frigcede de yer alan bu sözle bağlantısını çok somut olarak destekleyen bulgular bulunmamakla birlikte coğrafik konumları açısından karşılıklı mukayese yönteminden hareketle böyle bir adlandırmanın olabileceğini varsayıyorum. Bağlum’un kutsal bir ziyaretgâh oluşuna dair geleneksel görüş nedeniyle bu bağlantı bir an akla gelebilir. Öte yandan dağ ve Tanrı adlarının bir kısmının tarihin çok gerilerinde aynı sözle ifade edildiğini sanıyorum. Bag sözü de bunlardan biridir. Gerek Sivrihisar yakınlarındaki Bagrum ve gerekse önceki adlarından birinin de Hisar olduğu söylenen Ankara yakınlarındaki Bağlum (eski kaynaklarda Bagrum) ve benzeri yer adlarıyla karşılaşmaktayız. Bu cümleden olarak, Afganistan’da dağlık bir mevkide var olan ve havaalanına da adını veren Bagram‘ı da örnekleyebiliriz. Bagram adındaki bag/bagr ön eklerinin Eski İrani Dillerde hem Tanrı hem de ‘dağ, hisar’ karşılığında ifade edildiğini belirlemekteyim. O arada, Kürtçede bağır (sarp yerler, kayalık, dağlık yerler) sözü de bu vesileyle bir dayanak oluşturmaktadır. Hatay’da bir dağın zirvesinde kurulan Bagras antik kentinden de haberdarız. Tunceli’nin Mazgirt ilçesine bağlı ve yüksek bir tepede kurulan Bagin (>Bağin) ile Küçük Asya’nın Lydia bölgesinde bir tepede kurulan Bagis (günümüzde Güre denilen mevkide) adları da bizim bag kök kelimesiyle ilişkiyi anımsatmaktadır. Bag kök sözcüğü, ‘tepe, dağ; kutsal, Tanrı’ karşılıklarıyla ifade edilmektedir. Arkeolojik bulgular ve eski tarihsel belgeler gün ışığına çıktıkça bu yer adı üzerindeki sisler dağılmaya yüz tutacaktır. “Map of Asia Minor to illustrate the journey of W.I.Hamilton Esqr. 1836-1837 compiled from Original Documents by John Arrowsmith” adlı haritada bugünkü Bağlum’un bulunduğu yer “Baghlun Dagh” (Bağlun Dağ) adıyla belirtilmektedir. Bir başka Bağlum da Bolu yöresindedir. Bolu’nun Seben ilçesine 14 km. uzaklıktaki bir vadinin içinde bulunan Bağlum adlı kaplıcadır. Bağlum Kaplıcası, Seben’e bağlı Kesenözü köyü yakınındadır. Ankara yakınlarındaki Bağlum beldesiyle Bolu’nun Seben yöresindeki Bağlum Kaplıcası ve mevkisi benzer topoğrafik yapı ve coğrafik konumdadırlar. Her iki Bağlum da adeta bir avlunun içindeymiş gibi bir mevkiye sahiptirler.
Bilal Aksoy
12 Temmuz 1992/Ankara